O patronie

MIKOŁAJ KOPERNIK (1473-1543)

nikolaus_kopernikus.jpg

Był astronomem, matematykiem, ekonomistą, lekarzem, duchownym. Wprowadził do nauki nowożytnej teorię heliocentryczną. Studiował w Akademii Krakowskiej, następnie o 1496 w Bolonii (astronomię) i od 1501 w Padwie (prawo i medycynę). W 1503 uzyskał doktorat z prawa kanonicznego w Ferrarze. Pod koniec 1503 wrócił do Polski (na Warmię). W 1504-10 był sekretarzem i lekarzem przybocznym wuja, biskupa warmińskiego Łukasza Watzenrode'a i przebywał głównie w Lidzbarku Warmińskim. W 1509 ogłosił drukiem w Krakowie swój łaciński przekład greckich listów Teofilakta Symokatty. W 1510 jako kanonik osiedlił się we Fromborku, tu prowadził obserwacje astronomiczne i pisał główne dzieło. W latach 1516-19 i w połowie 1521 był administratorem dóbr kapitularnych w Olsztynie. Podczas wojny polsko-krzyżackiej w latach 1520-21 bronił zamku olsztyńskiego przed Krzyżakami.

Interesował się zagadnieniami ekonomicznymi, czego wynikiem był jego projekt reformy walutowej (1517). Memoriał w tej sprawie przedłożony przez Kopernika na sejmiku w Toruniu (1519), został poszerzony (1526) i ujęty w formę traktatu pt. „Monetae cudendae ratio”. Sformułował w nim Kopernik zasady reformy monetarnej oparte na projekcie poprawy pieniądza i ujednolicenia monety pruskiej i polskiej. Sformułował prawo ekonomiczne, zgodnie z którym pieniądz gorszy wypiera pieniądz lepszy. Prawo to nazwano później prawem Greshama, któremu przypisywano jego odkrycie. Około 1510 roku Kopernik podał zarys teorii heliocentrycznej w rozprawie znanej pt. „Commentariolus”. Nie była ona drukowana, lecz krążyła w odpisach, z których 2 znaleziono dopiero w XIX w. Główne dzieło Kopernika, zawierające wykład z astronomii ujęty w aspekcie obrotu Ziemi dookoła osi oraz obiegu razem z innymi planetami dookoła Słońca, powstawało w latach 1515-30. Mimo że Kopernik nie zdecydował się na ogłoszenie wyników swych dociekań naukowych, wiadomość o tej teorii budowy świata szerzyła się w Europie. W 1539 przybył do Fromborka G.J. von Lauchen, zwany Retykiem (Rheticus), aby się z nią zapoznać. Skłonił on Kopernika do wydania dzieła. Wyciąg z niego, znany pod skróconym tytułem „Narratio Prima”, sporządzony przez Retyka, ukazał się drukiem w Gdańsku 1540. W 1541 Retyk oddał dzieło Kopernika do druku w Norymberdze. Nad drukiem czuwał A. Osiander. Wycofał on bez wiedzy Kopernika jego przedmowę, a umieścił na jej miejscu własną, niepodpisaną, przedstawiającą teorię Kopernika jako hipotezę ułatwiającą obliczenia. Było to niezgodne ze stanowiskiem Kopernika, wyraźnie sformułowanym w liście dedykacyjnym do papieża Pawła III, wydrukowanym na początku tej samej książki. Dzieło ukazało się 1543 pt. „De revolutionibus orbium coelestium” („O obrotach sfer niebieskich”).

Dzieło Kopernika, godzące w ustalone poglądy na budowę świata, nie od razu spotkało się z pozytywnym przyjęciem zarówno wśród uczonych, jak i władz duchownych. Od przełomu XVI i XVII w. teoria Kopernika zyskiwała coraz więcej zwolenników, a do jej ugruntowania najbardziej przyczynili się G. Bruno, J. Kepler i Galileusz. Jeszcze za życia Kopernika jego teoria spotkała się z ostrym sprzeciwem M. Lutra, Ph. Melanchtona i J. Kalwina, jako sprzeczna z tekstem Biblii. Kościół katolicki początkowo nie zajmował oficjalnie stanowiska wobec teorii Kopernika, jednak później, po soborze trydenckim uznał ją za przeciwną światopoglądowi religijnemu. Kongregacja Indeksu wydała (1616) dekret potępiający „De revolutionibus...”. Z Index Librorum Prohibitorum (Indeks Ksiąg Zakazanych) dzieło Kopernika zostało usunięte w 1758. Rewolucja Kopernikańska (jak później nazwano wystąpienie i dzieło Kopernika) polegała na przezwyciężeniu poglądu uznawanego przez wieki, na podjęciu dawnej idei układu heliocentrycznego (wprowadzonego do astronomii przez Arystarcha z Samos) i stworzeniu dla tej koncepcji pełnej i ścisłej, jak to było możliwe w ramach ówczesnej wiedzy, podbudowy naukowej.

Literatura